#बांबूचे महत्व:-..

बांबूचे महत्व:-

बांबू पश्चिम घाटातील जंगलात सातपुडा तसेच विदर्भातील जंगलात नैसर्गिकरित्या वाढलेला आढळून येतो. परंतु याची लागवड शास्त्रोक्त  पद्धतीने करणे जरुरीचे आहे. कारण बांबूस बाजारात चांगली मागणी असून चांगला भाव देखील मिळतो. बांबू हे बहुविध उपयोगी असल्याने शेतकऱ्यांसाठी हे पिक उत्पन्नाचे हुकमी साधन ठरू शकते.

बांबू लागवडीसाठी कंद किंवा बियांपासून रोप तयार  केली जातात. आता उतिसंवर्धन पद्धतीने बांबू लागवड यशस्वी ठरतेय. कोल्हापूर जिल्ह्यातल्या हातकणंगल्यातील ग्लोबल कुलिंग फौंडेशन या स्वयंसेवी संस्थेने यासाठी पुढाकार घेतलाय. बिमा बांबूची टिशूकल्चर बांम्बोसा बल्कोवा वाणाची रोपे त्यांनी विक्रीस ठेवली आहेत. बांबू लागवडीसाठी एकरी लाख रुपयांचा खर्च येतो. एक एकरात १ हजार रोपांची लागवड केली जाते. यासाठी प्रतिरोप ३५ ते ५० रुपयांप्रमाणे ३५ ते ५० हजार रुपये खर्च येतो. तर ठिबक, खतं आणि लागवड खर्च मिळून लाख ते सव्वा लाख रुपये लागतात. त्यानंतर सलग तीन वर्षे केवळ खतं, पाणी आणि बांबू तोडणीच्या मजुरीसाठी ३० ते ३५ हजार रुपयांचा खर्च येतो. तीन वर्षानंतर दरवर्षी ३५०० ते ४००० बांबूंचे उत्पादन मिळते. यापासून बांबूच्या सध्याच्या ४० ते ४५ रुपये नगाच्या दरानुसार दीड लाख रुपयांपेक्षा जास्त उत्पन्न मिळणार आहे. बांबूपासून १०० वर्षांपर्यंत उत्पादन घेता येणार आहे. विशेष म्हणजे बांम्बोसा बल्कोवा वाणाच्या बांबूला बाजूला फांद्या आणि काटे येत नाहीत. त्यामुळे याचा आर्थिकदृष्ट्या चांगला फायदा होतो.

दिवसेंदिवस बांबूची मागणी वाढत आहे. खेळणी, बांधकामापासून ते ऊर्जानिर्मितीसाठी बांबूचा वापर वाढलाय. इकोफ्रेंडली बांबूचा वापर आता धातू, आणि शोभेच्या वस्तूंमध्येही वाढला आहे. त्यामुळं पाण्याची सोय असल्यास कमीत कमी मजुरांची गरज असणारे आणि दीर्घकाळ उत्पादन देणारे बांबूचे पीक घ्यायला काहीच हरकत नाही...

प्रमुख प्रकार – लांबी व गोलाई यांवरून बांबूचे प्रकार पडले आहेत. ते पुढीलप्रमाणे.

कळक

मेज

चिवा

चिवारी

हुडा बांबू

मोठा बांबू

पिवळा बांबू

बांबूचे चार भाग पडतात -

कंद – बांबूच्या खोडाचा काही भाग जमिनीखाली वाढतो त्यास कंद म्हणतात.

मुळ्या – जमिनीत वाढणाऱ्या कंदास मुळ्या फुटतात.

बांबू – जमिनीवर वाढणाऱ्या सरळ काष्ठमय खोडस बांबू म्हणतात.

पाने व फांद्या.

बांबू लागवडीचे प्रकार -

कंद लावणे.

कांड्या लावणे.

बियांपासून रोपे तयार करणे.

लागवडीची पद्धत -

निचरा होणाऱ्या जमिनीत ५ × ५ मी. अंतरावर ६० × ६० से. मी. आकाराचे खड्डे खोदून लागवड करावी.

उपयोग -

बांबू हे गरीबांचे लाकूड म्हणून संबोधले जाते. अन्न, वस्त्र, निवारा आणि उपजीविकीचे साधन अशा अनेक प्रकारे बांबू उपयोगी पडतो.

घरबांधणी.

शेती अवजरांसाठी.

चटाया, हारे, टोपल्या तयार करण्यासाठी.

जनावरांना चारा.

कागदाचा लगदा करण्यासाठी महत्वाचा उपयोग होतो.

उत्पन्न -

प्रतिवर्षी ५००० ते ७५०० रुपये इतके उत्पन्न यापासून मिळते.

बांबू लागवड आणि तोडणी

बांबू लागवड करायच्या ठिकाणी उन्हाळ्यात 3 x 3 मीटर अंतरावर आखणी करून कंदांपासून लागवड करण्यासाठी 60 x 60 x 60 सें.मी आकाराचे खड्डे खोदून ठेवावेत. रोपांपासून लागवड करावयाची असल्यास 30 x 30 x 30 सें.मी. आकाराचे खड्डे खोदावेत. कंद लागवडीसाठी जर कंदाचा आकार मोठा असेल, तर त्यानुसार खड्ड्याचा आकार वाढवावा.

पावसाळ्याच्या सुरवातीस चांगली माती, शिफारशीत कीडनाशक भुकटी, 250 ग्रॅम सिंगल सुपर फॉस्फेटही मातीमध्ये मिसळावे. अशा भरून घेतलेल्या खड्ड्यांमध्ये कंद, पॉलिथिन पिशवीत वाढलेली रोपे किंवा गादीवाफ्यावर वाढविलेली रोपे रोपांच्या मुळांना इजा होणार नाही, अशा तऱ्हेने मातीसह काढून लावावीत. बांबूस पाणथळ जमीन चालत नाही, त्यामुळे पावसाळ्यात खड्ड्यांत पाणी साठणार नाही याची काळजी घ्यावी.

बांबू रोपांची पावसाळ्यात लागवड झाल्यानंतर पहिल्या वर्षी डिसेंबर ते मे महिन्यात लागवडीस पाणी द्यावे. निंदणी व भर देण्याचे काम लागवडीपासून तीन वर्षांपर्यंत करावे. मोकाट जनावरे, वन्यप्राणी आणि आगीपासून संरक्षण करावे.

दर वर्षी पावसाळ्याच्या सुरवातीस प्रत्येक रोप/ कंदाला 100 ग्रॅम सिंगल सुपर फॉस्फेट व 25 ग्रॅम युरिया याप्रमाणे खते द्यावीत. त्यानंतर दोन महिन्यांनी हीच मात्रा पुन्हा द्यावी. बांबू खतांना चांगला प्रतिसाद देतात, असे आढळून आलेले आहे. कंदांपासून लागवड केल्यास चार ते पाच वर्षांपासून उत्पादनास सुरवात होते.

बांबूची लागवड जर रोपांपासून केली, तर सहा ते आठ वर्षांनी उत्पादन मिळण्यास सुरवात होते. कोंबातून बाहेर पडणारा बांबू पूर्णपणे वाढून बेटातील अगोदरच्या बांबूच्या आकाराएवढा झाला असेल, तर जुना बांबू जमिनीपासून 30 सें.मी. उंचीवर कापावा. पहिल्या कापणीपासून प्रत्येकी दोन वर्षांच्या कालावधीने पुढील बांबूच्या कापण्या कराव्यात. एक वर्षाचा कोवळा बांबू कापू नये. जितके नवीन कोंब आले असतील, तितकेच जुने बांबू तोडावेत. पक्व बांबू ठेवून नवीन बांबू तोडू नयेत.