#सोलर इलेक्ट्रिक सिस्टिम...

सध्याचा काळ हा अपारंपरिक ऊर्जा स्रोत वापरण्याचा काळ आहे. अपारंपरिक पर्यावरणपूरक ऊर्जा स्रोतांद्वारे निर्माण केलेल्या ऊर्जेमुळे निसर्गाचे तसेच पर्यावरणाचे संवर्धन होण्यास मदत होते. सौर ऊर्जा  हा एक त्यामधील महत्वाचा ऊर्जा स्रोत आहे जो आपण अगदी कमी किमतीमध्ये वापरण्यास चालू करू शकतो. आज आपण त्याबद्दल माहिती बघणार आहोत.
सोलर इलेक्ट्रिक सिस्टिम कशी काम करते ?

सोलर सिस्टिम मध्ये Photo Voltaic सेल वापरले जातात. PV सेल हे सेमीकंडक्टर मटेरियल पासून बनवले जातात. या सेल वर प्रकाश पडला असता यामधून इलेक्ट्रॉन चे वहन चालू होते. म्हणजेच वीज निर्मितीला सुरुवात होते. ही वीज DC म्हणजेच डायरेक्ट करंट स्वरूपातील असते, जी बॅटरी मध्ये साठवली जाऊ शकते. ही वीज घरातील उपकरणांसाठी वापरण्यासाठी इन्व्हर्टर चा वापर करून AC म्हणजेच alternating current मध्ये रूपांतरित केली जाते.
सोलर इलेक्ट्रिक सिस्टिम्स पुढील प्रकारांमधून वापरल्या जातात :

१) सोलर DC सिस्टिम्स :

या सिस्टिम्स मध्ये सोलर पॅनल द्वारे तयार झालेली वीज बॅटरी मध्ये साठवली जाते किंवा थेट DC उपकरणांसाठी वापरता येते. उदा. DC फॅन, DC LED ट्यूब, बल्ब, मोबाइलला चार्जिंग इ. दिवसभर तयार झालेली वीज बॅटरी मध्ये साठवून रात्री वापरता येऊ शकते. लहान घरासाठी तसेच जिथे फक्त प्रकाश किंवा फॅन हवा आहे तिथे ही सिस्टिम वापरली जाते. २ खोल्याना प्रकाश देण्यारी सिस्टिम ३५००/- पासून मिळू शकते.
२) सोलर ऑफ ग्रीड ( off - grid ) सिस्टिम :
ज्या ठिकाणी विजेची उपलब्धता नसेल, परंतु घरगुती उपकरणे, TV , मिक्सर , फ्रिज, इ. वापरायची आहेत तेथे ही सिस्टिम वापरली जाते. या सिस्टिम मध्ये सोलर पॅनल, चार्ज कंट्रोलर, इन्व्हर्टर, बॅटरी वापरली जाते. किती क्षमतेचा पॅनल, इन्व्हर्टर, बॅटरी वापरायची हे उपकरणांच्या energy consumption , तसेच रोज कोणते उपकरण किती तास वापरायचे आहे यावर अवलंबून आहे. या सिस्टिम मध्ये दिवसभर बॅटरी सोलर द्वारे चार्जे करून रात्री वीज वापरू शकतो. या सिस्टिम ला बॅटरी मेन्टेनन्स करण्याची तसेच ३ ते ५ वर्षानंतर बॅटरी बदलण्याची गरज असते. ही सिस्टिम ३०,०००/- पासून मिळू शकते.

३) सोलर हायब्रीड सिस्टिम:

ही सिस्टिम सोलर off grid सिस्टिम सारखीच असते परंतु यामध्ये सोलर वर तसेच MSEB सप्लाय वर चार्जिंग ची सुविधा असते. या सिस्टिम मध्ये सोलर इन्व्हर्टर वापरला जातो. या सिस्टिम जिथे लोड शेडींग आहे तेथे वीज बिल काही प्रमाणात कमी करण्याच्या दृष्टीने वापरल्या जातात. या सिस्टिम ला बॅटरी मेन्टेनन्स करण्याची तसेच ३ ते ५ वर्षानंतर बॅटरी बदलण्याची गरज असते. ही सिस्टिम ३५,०००/- पासून मिळू शकते.

4) सोलर ग्रीड टाय ( GRID - Tie / ON GRID ) सिस्टिम :

या सोलर सिस्टिम मध्ये सोलर पॅनल आणि सोलर स्ट्रिंग इन्व्हर्टर वापरला जातो. या सिस्टिम मध्ये दिवसभर तयार झालेल्या सोलर ऊर्जेचे रूपांतर अल्टर्नेट करंट मध्ये केले जाते आणि ही वीज MSEB कडे नेट मीटर द्वारे निर्यात केली जाते. रात्रीच्या वेळी ही वीज आयात केली जाते. हे सिस्टिम वीज बिल कमी करण्यासाठी वापरली जाते. ही सिस्टिम वापरण्यासाठी दिवसभर लाईट असणे गरजेचे आहे. जर लाईट नसेल तर ही सिस्टिम वीज निर्यात करू शकत नाही तसेच बॅटरी नसल्यामुळे साठवता तसेच वापरताही येत नाही. या सिस्टिम मध्ये बॅटरी नसल्यामुळे मेंटेनन्स खूप कमी असतो. शहरांमध्ये तसेच जेथे लोड शेडींग नाही अशा ठिकाणी ही सिस्टिम वापराने फायदेशीर ठरू शकते. यासाठी MSEB किंवा स्थानिक वीज वितरण कंपनीची परवानगी घ्यावी.जिथे commercial वीज मीटर आहे अशा व्यावसायिकांना MSEB ची वीज १० ते १३ रुपये प्रति युनिट ने विकत घ्यावी लागते. अशा व्यावसायिकांसाठी ही सोलर सिस्टिम खूप फायदेशीर ठरू शकते.

१ किलो वॅट सोलर सिस्टिम सरासरी १२० ते १५०  युनिट प्रति महिना वीज तयार करते. तसेच खाली दिल्याप्रमाणे आपली वीज बिलामध्ये बचत होऊ शकते. १ किलोवॅट सोलर सिस्टिम मुळे वर्षभरात १ ते १.५ टन कार्बन पर्यावरणात येण्यापासून वाचतो. त्यामुळे प्रदूषण नियंत्रणास मदत होते.

आपण जर रेसिडेन्शिअल ग्राहक असाल आणि आपले लाईट बिल Rs ७०० ते ८०० येत असेल किंवा १२० पेक्षा जास्त युनिट प्रति महिना विजेचा वापर होत असेल तर आपल्याला १ किलो वॅट सोलर सिस्टिम ची गरज आहे.

आपण जर कमर्शिअल ग्राहक असाल आणि आपले वीज बिल ११०० ते १४०० येत असेल किंवा १२० युनिट पेक्षा जास्त विजेचा वापर असेल तर आपल्याला १ किलो वॅट सोलर सिस्टिम ची गरज आहे.

आपल्या वीज बिलावर तसेच वर्षभरातील सरासरी विजेच्या वापर नुसार नेमका किती क्षमतेचा सोलर पॉवर प्लांट लागणार आहे याची कल्पना येऊ शकते.

आपली विजेची गरज, घराचे अथवा व्यवसायाचे ठिकाण, इमारतीचे छत, सावली , आपल्या एरिया मध्ये GRID ची उपलब्धता इ. चे सर्वेक्षण करून सोलर सिस्टिम ची साईझ ठरवावी लागते तसेच किंमत या सर्व गोष्टींवर अवलंबून असते.

सोलर सिस्टिम साठी घरगुती ग्राहकांना सरकार ने अनुदान (सबसिडी) देऊ केली आहे तसेच व्यावसायिकांना आयकरामध्ये मोठी सवलत देऊ केली आहे. यामुळे अशा सिस्टिम वापरण्यास चालना मिळत आहे.

सोलर सिस्टिम बसवून घेताना त्याच्या किमतीकडे जास्त लक्ष न देता त्यामधील मालाचा दर्जा, गुणवत्ता, तसेच आपल्याला मिळणारी सेवा याचा विचार करणे गरजेचे आहे. अन्यथा आपले नुकसान होऊ शकते. आपली गरज नेमकी कोणत्या सिस्टिम ची आहे हे समजून घेणे गरजेचे आहे.

सोलर नेटमीटरींग म्हणजे काय ?
                 आपल्या घराच्या, उद्योगाच्या छतावर सौर ऊर्जा प्रकल्प उभारला व वीजनिर्मिती केली, तर आपल्याकडे नेटमीटर बसविण्यात येईल हे मीटर दोन्ही बाजूंनी विजेचे मापन करेल, म्हणजे आपण MSEB कडून घेतलेली वीज आणि आपण सोलर मार्फत MSEB ला दिलेली  अतिरिक्त वीज याचे मापन करेल.
                  दिवसा प्रकाश असताना तयार झालेल्या विजेचा वापर स्वतः च्या उपकरणासाठी  करता येईल व विजेची निर्मिती त्या वेळच्या वापरापेक्षा जास्त असेल, तर  जास्तीची  वीज  नेटमीटरमार्फत  महावितरणच्या  ग्रीडला  आपोआप  जाईल. सौरऊर्जेची  निर्मिती नसताना )   रात्रीच्या वेळी) नेहमीप्रमाणे वीजपुरवठा महावितरणकडून सुरू असेल. आयात मीटर व निर्यात मीटर असे मीटर आपल्याकडे असेल. दर महिन्याचे विजेचे बिल येताना आयात मीटरच्या वाचनातून - निर्यात मीटरचे वाचन वजा करून आपणास महावितरणचे बिल प्राप्त होईल.
                   उदा. जर सौर उर्जा प्रकल्प  प्रती महिना ५०० युनिटची वीज निर्मिती करत असेल आणि आपला विजेचा वापर प्रती महिना ४५० असेल तर आपल्याला फक्त ५० युनिटचे वीजबिल अदा करावे लागेल किवा जर आपण ४०० युनिट विजेचा वापर केला तर उरलेले ५० युनिट हे क्रिडीट )balance) स्वरुपात साठवले जातील, त्याचा आपण पुढील महिन्यात वापर करू शकतो.
                    एखाद्या महिन्यात निर्यात मीटरचे वाचन आयात मीटरच्या वाचनापेक्षा जास्त असू शकेल. अशावेळी ग्राहकास फक्त फिक्स चार्जचे बिल प्राप्त होईल इतर कोणतेही चार्जेस लागणार नाहीत.आयात व निर्यात मीटरचा एकूण हिशेब वर्षातून एकदाच म्हणजे 1 एप्रिल ते पुढील वर्षाचा 31 मार्च असा महावितरणकडून केला जाईल. कदाचित पूर्ण वर्षाची निर्यात, आयातीपेक्षा जास्त असेल, तर वर्षाकाठी शिल्लक राहिलेल्या युनिटचा मोबदला पुढील वर्षाचा नवीन हिशेब सुरू होईल  तेव्हा बिलामध्ये क्रेडिट केला जाईल.
                     महावितरणचा विजेचा वापर प्रती युनिट जेवढा जास्त तेवढाच प्रती युनिट खर्च जास्त. (उदा. स्थिर आकार घरगुती वापरासाठी ६५ रु व व्यावसायीक वापरासाठी २७० प्रती मीटर, वीज आकार घरगुती एल.टी. साठी. ०-१०० युनिटसाठी -३.०७ रु, १०१-३०० युनिटसाठी ६.८१ रु, ३०१-५०० युनिटसाठी ९.७६ रु. ५०१-१००० युनिटसाठी ११.२५ रु, >१००० युनिट  १२.५३  रु. शिवाय इंधन समायोजन आकार, वहन आकार, वीज शुल्क प्रती युनिट अतिरिक्त, इत्यादींचा समावेश होतो) याशिवाय दरवर्षी निदान ५ टक्के दरवाढ अपेक्षित आहे व महावितरकणची वीज स्वस्त होणे कठीण वाटते.

आपल्या माहिती साठी खाली सोलर सिस्टिमचे दर देत आहे. हे दर प्रत्यक्षात कमी जास्त होऊ शकतात.

1 KW : सोलर पॅनल 1000 Wp , स्ट्रिंग इन्व्हर्टर , ACDB , DCDB , support structure , नेट मीटर, अर्थिंग किट, लायटनिंग अरेस्टर, केबल, इ. तसेच नेट मीटर परमिशन. Rs ७५,००० ते ९०,०००
वीज वापर १२० ते १५०युनिट प्रति महिना

2 KW : सोलर पॅनल 2000 Wp , स्ट्रिंग इन्व्हर्टर , ACDB , DCDB , support structure , नेट मीटर, अर्थिंग किट, लायटनिंग अरेस्टर, केबल, इ. तसेच नेट मीटर परमिशन. Rs १,५०,००० ते १,८०,०००
वीज वापर २४० ते ३०० युनिट प्रति महिना

3 KW : सोलर पॅनल 3000 Wp , स्ट्रिंग इन्व्हर्टर , ACDB , DCDB , support structure , नेट मीटर, अर्थिंग किट, लायटनिंग अरेस्टर, केबल, इ. तसेच नेट मीटर परमिशन. Rs २,२०,००० around
वीज वापर ३६० ते ४५० युनिट प्रति महिना

5 KW : सोलर पॅनल 5000 Wp , स्ट्रिंग इन्व्हर्टर , ACDB , DCDB , support structure , नेट मीटर, अर्थिंग किट, लायटनिंग अरेस्टर, केबल, इ. तसेच नेट मीटर परमिशन. Rs 3,75,000 around
वीज वापर ६०० ते ७५० युनिट प्रति महिना
व्यावसायिकांची वार्षिक बचत: ७५,०००/-
करामध्ये सवलत: १ लाख पर्यंत

10 KW : सोलर पॅनल 10000 Wp , स्ट्रिंग इन्व्हर्टर , ACDB , DCDB , support structure , नेट मीटर, अर्थिंग किट, लायटनिंग अरेस्टर, केबल, इ. तसेच नेट मीटर परमिशन. Rs 6,50,000 around
वीज वापर 1200 ते १५०० युनिट प्रति महिना
व्यावसायिकांची वार्षिक बचत: १,७००००/-
करामध्ये सवलत: २ लाख पर्यंत

हे दर अनुदान व इतर फायदे विचारात न घेता आपल्याला अंदाज यावा म्हणून दिलेले दर आहेत. यामध्ये १ वर्ष देखभाल खर्च समाविष्ट असतो तसेच सोलर पॅनल ला २५ वर्षाची परफॉर्मन्स वॉरंटी असते तसेच इन्व्हर्टर ला ५ ते १० वर्षाची वॉरंटी असते. या सिस्टिम चे लाईफ २५ ते ३० वर्षे असते.