#मशरूम...

कमीत कमी वेळात लाखोंचा नफा मिळवून देणारे पीक -मशरूम
   
    पारंपरिक पिकांसोबत आता मशरूमचे पीक घेणाऱ्या शेतकऱ्यांमध्ये वाढ होत आहे. भारतात एक वर्षात जवळपास ७३हजार टन  मशरूमचे उत्पादन घेतले जाते.   मशरूमला मराठीत  ‘अळिंबी’ म्हटले जाते.  ग्रामीण भागात कुत्र्याची छत्री, भूछत्र, तेकोडे, धिंगरी, सात्या, डुंबरसात्या, केकोळ्या या नावांनी ती ओळखली जाते.   मशरूमच्या उत्पादनासाठी शेतातील टाकाऊ गोष्टींचा वापर केला जाऊ शकतो. उदा. उसाची वाळलेली पाने, केळीची पाने व बुंधा, कापसाची वाळलेली झाडे, सोयाबीनचा कुटार, मक्याची व ज्वारीची धाटे अशा साधनांचा वापर करता येतो. मशरूमच्या विविध जाती आपल्याकडे पाहायला मिळतात. बटन, शिंपला, धानपेढ्यांवरील या जातींची लागवड केली जाते.
     बटन मशरूम : बटन मशरूमची लागवड कंपोस्ट खतावर केली जाते. दीर्घ मुदत किंवा अल्प मुदत या पद्धतीत कंपोस्ट तयार करून पिशव्यांमध्ये भरले जाते व त्याचे निर्जंतुकीकरण केले जाते. बारा अंश सेल्सिअस तापमानात हे उत्पादन घेतले जाते. बटन मशरूमची लागवड पंजाब, हिमाचल प्रदेश, आसाम आदी राज्यांत होते.
शिंपला मशरूम (धिंगरी मशरूम) : नैसर्गिक वातावरणात या मशरूमची लागवड केली जाते. संपूर्ण भारतभर शिंपला मशरूमचे उत्पादन होते. धिंगरी मशरूमची लागवड बटन मशरूमपेक्षा अल्प खर्चीक आहे. मशरूम लागवडीसाठी जागा, पाणी, कच्चा माल, प्लॅस्टिक, बियाणी, वातावरण, यंत्रसामग्री आदी महत्त्वाच्या गोष्टी आहेत.

मशरूम लागवड प्रक्रिया : मशरूम लागवडीचे विविध टप्पे आहेत. प्रथम पाण्यात ‘काड’ भिजवून मग त्याचे निर्जंतुकीकरण केले जाते. त्यानंतर पिशव्यांमधून बी भरून उगवले जाते. चौदा ते वीस दिवसांनंतर पिशवी काढली जाते व नंतर बी पेरणी केली जाते. पिशवी फाडल्यानंतर चार-पाच दिवसांतच मशरूमची पूर्ण वाढ झालेली असते. मशरूम दोन दिवसांत उन्हात पूर्णत: उत्तम वाळते. वाळवलेले मशरूम सीलबंद पिशवीत भरून ठेवावे.

मशरूम उत्पादन घेताना घ्यावयाची काळजी :
१) परिसर स्वच्छ ठेवावा.
२) उत्पादन बंदिस्त जागेत घ्यावे.
३) मशरूमच्या खोलीत खेळती हवा असावी.
४) काडाचे निर्जंतुकीकरण महत्त्वाचे.
५) काडणी वेळेत करावी.

   मशरूमपासून लोणची, पापड, सूप पावडर, हेल्थ पावडर, कॅप्सूल्स, हेल्थ ड्रिंक्स इत्यादी उत्पादनेही बनविली जातात. या उत्पादनांनाही चांगली बाजारपेठ उपलब्ध होऊ शकते. विशिष्ट मोसमात आणि वर्षभर उगवणार्‍या मशरूमला देशांतर्गत व देशाबाहेर निर्यात केले जाते. आपल्या देशात जम्मू काश्मीर, हिमाचल प्रदेश, तामिळनाडू, उत्तर प्रदेश, उत्तरांचल, महाराष्ट्र, पंजाब, गोवा आदी प्रांतांत मशरूम उगवते. इंग्लंड, अमेरिका, नेदरलँड, जर्मनी, डेन्मार्क, स्वीडन, स्वित्झरलँड व इतर काही देशांमध्ये निर्यात केली जाते.
   मशरूमला भावही चांगला मिळतो. घाऊक बाजारात आपल्याकडे ताजा मशरूम ५० ते १०० रु. प्रति किलो मिळतो. ॠतुमानानुसार यात कमीजास्त फरक पडतो. उन्हाळ्यात हिवाळ्याच्या मानाने भाव जास्त मिळतो. वाळलेला मशरूम हा ताज्या मशरूमपेक्षा विक्रीला अधिक सोपा आहे. वाळवलेला मशरूम सीलबंद ठेवल्यास कमीत कमी तीन वर्षे टिकतो. त्याला प्रतिकिलो अडीचशे ते तीनशे रुपये दर मिळतो. आपल्या देशातच दिल्ली, मुंबई, श्रीनगर, चेन्नई, चंदीगढ आदी विविध शहरांमध्ये मशरूमला मोठी मागणी आहे.
   आपल्या देशात गरजेच्या तुलनेत मशरूमचे उत्पादन अत्यल्प होते. लोकांमध्ये आजाराविषयी जागरूकता वाढली आहे. त्यामुळे आजाराला दूर ठेवणारे पदार्थ खाण्याकडे त्यांचा कल वाढतो आहे. त्यामुळे या क्षेत्रात नव्याने उतरणार्‍यांसाठी मोठ्या संधी उपलब्ध आहेत. केंद्र शासनाकडून तीस लाखांचे अनुदानही मिळते. व्यावसायिक शेती करू इच्छिणारे अथवा पारंपरिक शेती करणारे शेतकरीही या संधीचा फायदा घेऊ शकतात.